So sánh Ponzi với các mô hình lừa đảo tài chính

Thị trường tài chính là một sân chơi lớn cho bất kỳ mọi người, không bị giới hạn về không gian lẫn thời gian. Bên cạnh các sàn môi giới hoạt động chính thống, được cấp giấy phép. Thì hình thức lừa đảo, hoạt động dưới danh nghĩa sàn môi giới nhằm chiếm đoạt tiền của các nhà đầu tư khá nhiều. Trong bài viết trước, mình có chia sẻ về mô hình lừa đảo Ponzi, và cách thức hoạt động của nó. Trong bài viết này mình nói thêm về một số mô hình lừa đảo khác đang tồn tại trong thị trường tài chính.

Mô hình kim tự tháp

Các chương trình kim tự tháp hoạt động theo cách tương tự như ponzy, điểm khác biệt là ở chỗ tham gia vào mô hình này, bạn sẽ không nhận được sản phẩm thực tế nào ở đây. Mọi người được yêu cầu đầu tư tiền và được cam kết về một khoản lợi nhuận cao.

Trong mô hình này, Một khi bạn đã tham gia đầu tư tiền, “cấp trên” của bạn sẽ gợi ý hay đề nghị bạn tuyển dụng những người khác cùng tham gia. Dù họ đầu tư số tiền nào thì bạn cũng sẽ nhận được một khoản hoa hồng nhất định nhưng phần lớn tiền sẽ về tay người đứng đầu.

Giả sử bạn tham gia một chương trình kim tự tháp bằng cách đầu tư $10.000. Bạn được yêu cầu tuyển dụng ít nhất ba thành viên để nhận hoa hồng 10% trên số tiền họ đầu tư. Và nếu các thành viên này tuyển dụng các thành viên khác thì bạn sẽ nhận được 2% từ khoản đầu tư cấp độ tiếp theo.

Vì vậy, khá dễ dàng để cho thấy nó là một kế hoạch tuyệt vời như thế nào. Nhiệm vụ của bạn chỉ là tìm ba người bạn cùng tham gia và ba người đó sẽ tìm thấy ba người khác và cứ như vậy bạn sẽ trở thành một đỉnh tháp trong một sớm một chiều. Số tiền của bạn sẽ tăng gấp đôi sau 25 ngày.

Vấn đề là bạn bè rằng khi thực sự bị mắc kẹt trong sơ đồ kim tự tháp này thì bạn cảm thấy rằng bạn đang ngồi trên đỉnh của kim tự tháp nhưng thực tế là bạn đang ở dưới cùng. Chỉ 0,1% những người đứng đầu kiếm được lợi nhuận. 99% còn lại sẽ thua lỗ sau khi đầu tư tiền của họ vì họ không thể tìm được người khác. Ở hầu hết các quốc gia, các chương trình kim tự tháp là bất hợp pháp và bị cấm.

Mô hình kim tự tháp là một hình thức lừa đảo tương tự như Ponzi. Tuy nhiên, có một số đặc điểm phân biệt các mô hình này với Ponzi như:

• Trong một mô hình Ponzi, kẻ âm mưu sẽ trực tiếp tương tác với nạn nhân. Trong một chương trình theo mô hình kim tự tháp, đó là một mô hình đa cấp khi người tuyển dụng thêm người tham gia được hưởng lợi trực tiếp. Việc không tuyển dụng thường có nghĩa là không có lợi tức đầu tư.
• Một mô hình Ponzi tuyên bố dựa trên một số phương pháp đầu tư bí truyền và thường thu hút các nhà đầu tư khá giả. Trong khi các mô hình kim tự tháp tuyên bố rõ ràng rằng tiền mới sẽ là nguồn thanh toán cho các khoản đầu tư ban đầu.
• Một mô hình kim tự tháp thường sụp đổ nhanh hơn nhiều vì nó đòi hỏi sự gia tăng theo cấp số nhân của những người tham gia để duy trì. Ngược lại, mô hình Ponzi có thể tồn tại (ít nhất là trong ngắn hạn) chỉ đơn giản bằng cách thuyết phục hầu hết những người tham gia hiện tại tái đầu tư tiền của họ, với một số lượng tương đối nhỏ những người tham gia mới.

Hiện nay, tiền điện tử đã được sử dụng bởi những kẻ lừa đảo đang cố gắng tạo ra một thế hệ mới của mô hình Ponzi, điển hình như lạm dụng các dịch vụ tiền ảo ban đầu, hoặc “ICO”, trên nền tảng chuỗi khối Ethereum…. những dịch vụ như vậy được gọi là “Ponzis thông minh” (theo Financial Times).

Bong bóng tài chính

Không giống như mô hình Ponzi, trong hầu hết các bong bóng tài chính, không có cá nhân hoặc nhóm nào trình bày sai giá trị nội tại. Một ngoại lệ phổ biến là kế hoạch bơm và bán phá giá (thường liên quan đến người mua và người nắm giữ các cổ phiếu được giao dịch mỏng), có nhiều điểm chung với kế hoạch Ponzi so với các loại bong bóng khác.

Các kế hoạch Ponzi thường sẽ dẫn đến cáo buộc hình sự khi sự việc vỡ lỡ, trong khi đó, bong bóng tài chính thường không liên quan đến hoạt động bất hợp pháp. Luật chỉ bị phá vỡ nếu ai đó duy trì bong bóng bằng cách cố ý và cố ý xuyên tạc sự thật để thổi phồng giá trị của một mặt hàng. Ngay cả khi điều này xảy ra, hành vi sai trái (và đặc biệt là hoạt động tội phạm) thường khó chứng minh trước Tòa án so với kế hoạch Ponzi. Do đó, sự sụp đổ của bong bóng tài chính hiếm khi dẫn đến các cáo buộc hình sự. Việc truy đòi pháp lý thường được theo đuổi hơn trong các tình huống mà ai đó nghi ngờ bong bóng tài chính là kết quả của hoạt động bất chính là khởi kiện yêu cầu bồi thường thiệt hại về dân sự, nơi tiêu chuẩn chứng minh chỉ là cân bằng xác suất và nguyên đơn không cần chứng minh ý định phạm pháp.

Theo quy định tại một số quốc gia, sau sự sụp đổ của một mô hình Ponzi, ngay cả những người hưởng lợi ngay tình cũng phải trả lại các khoản lợi nhuận để phân phối cho các nạn nhân. Trong bối cảnh này, những người thụ hưởng ngay tình có thể bao gồm bất kỳ ai vô tình trục lợi mà không nhận thức được bản chất lừa đảo của kế hoạch, và thậm chí cả các tổ chức từ thiện, nơi mà thủ phạm thường tài trợ một cách hào phóng nhằm nâng cao uy tín của kế hoạch bằng các tin tức tích cực trên phương tiện truyền thông. Điều này thường không xảy ra trong trường hợp bong bóng tài chính, đặc biệt là nếu không ai có thể chứng minh bong bóng là do có người cố tình gây ra.

Các mặt hàng được giao dịch trong bong bóng tài chính có nhiều khả năng có giá trị nội tại bằng một tỷ lệ đáng kể của giá thị trường. Do đó, sau sự sụp đổ của bong bóng tài chính (đặc biệt là mặt hàng như bất động sản), các mặt hàng bị ảnh hưởng thường sẽ giữ lại một số giá trị, trong khi khoản đầu tư là một phần của mô hình Ponzi thường sẽ vô giá trị. Mặt khác, việc thu được tài chính cho nhiều hạng mục thường xuyên xảy ra bong bóng sẽ dễ dàng hơn nhiều. Nếu một nhà đầu tư giao dịch ký quỹ hoặc đi vay để đầu tư tài chính trở thành nạn nhân của bong bóng, họ vẫn có thể mất tất cả (hoặc một phần rất đáng kể) vốn đầu tư của mình, hoặc thậm chí phải chịu trách nhiệm về những khoản lỗ.